Ortodonti

Estetik kaygıların yanı sıra farklı medikal problemlerin giderilmesine yardımcı olan Ortodonti, tıpta maloklüzyon olarak tanımlanan diş ve yüzde bulunan düzensizliğin tanı, tedavi ve önleyici tedavisi ile ilgilenen diş hekimliğinin bir dalıdır. Çene yapısının darlığı ya da dişlerin çeneye göre büyük olmasına bağlı olarak gelişen diş dizilimindeki çapraşıklığın giderilmesi ve alt ya da üst çenenin önde veya geride olmasına bağlı olarak bozuklukların tedavisi ile ilgilenen uzmanlık alanıdır. Ortodontistler diş hekimliği eğitimlerinin üzerine 4 yıl da ortodonti üzerine uzmanlık eğitimi alırlar.

Bir diş hekimliği branşı olan ortodonti, alt ve üst çenede var olan yapısal bozukluklar, aralıklı diş, dişlere bağlı olarak görülen ağız kapanış bozuklukları ve diş çapraşıklıklarının tedavisi ile ilgilenen bir bilim dalıdır. Latincede düzeltmek anlamına gelen orto kelimesi ile diş ve diş dokuları anlamına gelen donti kelimesinden oluşan ortodonti, hastanın yaşı göz önünde bulundurularak kişiye özel tedavi anlayışı ile diş ve çene problemlerinin giderilmesini amaçlar. Tedavi edilmeyen çapraşık dişlerin temizlenmesi zor olduğundan diş kayıpları ve periodontal ya da farklı bir deyişle diş eti problemlerine yol açabilir. Ayrıca alt ve üst çene kemiğinin kafatasına göre önde ya da arkada olması da çene kaslarında fazla baskıya neden olur. Bu durum da temporomandibular eklem bozukluklarına, baş, omuz ve sırtta ağrıya neden olabilir. Ortodontik tedavi uygulamaları ile tüm bu sağlık problemleri henüz oluşmadan önlenirken, estetik olarak da daha iyi bir görünüm elde edilir.

Ortodonti bölümü kişinin dış görünüşünü etkileyen diş ve çenenin yanlış pozisyonuna bağlı olarak gelişen rahatsızlıkların tanı ve tedavisi ile ilgilenir. Dişlere ait problemler çoğunlukla çene yapısının dar ya da dişlerin çeneye göre iri olmasına bağlı olarak görülen çapraşık dişler olsa da bazen bu yapısal bozukluğun tam tersi olan aralıklı dişler şeklinde de görülebilir. Ayrıca süt dişlerinin çok erken kaybedilmesine bağlı olarak dişlerin asimetrik konumlanması ya da kalıcı dişlerin eksik olması ortodonti bölümünü ilgilendiren rahatsızlıklar arasındadır. İskelete bağlı ya da farklı bir deyişle çene yapısına ait problemler de ortodonti bölümü tarafından tedavi edilen rahatsızlıklardır. Çene problemleri genellikle alt çenenin, üst çeneye kıyasla önde ya da geride olması üst çenenin, yüze veya alt çeneye göre önde ya da geride olması olarak sıralanabilir. 

Dişlerdeki Çapraşıklık: Diş ve çene yapısında var olan boyutsal oransızlıklara bağlı olarak dişlerde görülen çapraşıklıklardır. 2 ile 4 mm. arasındaki çapraşıklıklar hafif, 4 ile 7 mm. arasındakiler orta ve 8 mm. ve üstü çapraşıklıklar şiddetli çapraşıklık olarak tanımlanır. Dişlerdeki çapraşıklığın şiddetine ve çene yapısına bağlı olarak kişiye özel tedavi uygulanır.

Aralıklı Dişler: Dişlerin küçük olması ya da diş eti liflerinin kalın olmasına bağlı olarak görülen aralıklı diş yapısı çoğunlukla ön dişlerde görülen bir rahatsızlıktır. Diş aralıklarının ortodontik tedavi yöntemleri ile kapatılması, gerektiğinde diş boyutlarının restorasyon uygulaması ile uzatılması ya da estetik dolgu işlemi ile tedavi edilir.

Dönük Dişler: Rotasyonlu dişler olarak da bilinen dönük dişler, dişlerin sağa ya da sola doğru dönük olmasına bağlı olarak daha fazla yer kaplar ve diş çapraşıklığına yol açar. Diğer dişlerin pozisyonunu da etkileyebilen dönük dişlerin tedavisi de ortodontik yöntemler ile yapılır.

Gömülü Dişler: Kemik ile yumuşak doku arasında kalan bu dişler zaman içinde diğer dişlere zarar verir. 20 yaş ve köpek dişleri en sık karşılaşılan gömülü dişlerdendir.

Eksik Dişler: Doğumsal olarak eksik diş varlığında diş kavsi bozulur. Eksik diş bölgesinin diğer dişlerle kapatılması ya da tam diş aralığının açılmasının ardından protez diş uygulaması ile tedavi edilir.

Orta Hat Uyuşmazlığı: Üst ve alt önde bulunan iki kesici diş arasındaki hattın birbiri ile çakışması gerekir. Bu hattın sağa ya da sola kaymış olması, kapanış bozukluğu olarak tanımlanır ve tedavi edilmesi gerekir.

Kapanış Bozuklukları: Üst dişlerin fazla uzamasına bağlı olarak gülümseme sırasında üst dişlerin fazla, alt dişlerin ise az ya da hiç gözükmemesi durumu örtülü kapanış olarak tanımlanır. Çapraz kapanış ya da ters kapanış, ağız kapatıldığında çenenin kaymasına bağlı olarak dişlerin birbiri üzerine çapraz olarak basmasıdır. Bir diğer kapanış bozukluğu olan ön ve arka açık kapanış ise ön ya da arka dişlerin birbiri üzerine temas etmemesi olarak tanımlanır.

Çene Darlığı: Üst ya da alt çenenin diğerine oranla daha dar olması durumunda arka dişlerin çapraz kapanışa yol açmasıdır.

İleri Çene: Üst ya da alt çenenin diğerine göre daha önde olması olarak tanımlanan ileri çene, yeme ve konuşma bozukluklarına yol açabilen ortodontik bir rahatsızlıktır.

Ortodontik Problemler Neden Oluşur?

Ortodontik problemlerin büyük bölümü kalıtsal olsa da bir kısmı sonradan oluşabilir. Diş sayısının eksik ya da fazla olması, dişlerin aralıklı ya da çapraşık olması ve çene ile alakalı uyumsuzluklar genetik geçişli olabilir. Sonradan oluşan ortodontik problemler ise çoğunlukla parmak emme, süt dişlerinin çok erken kaybedilmesi, diş eti hastalıkları, solunuma bağlı gelişen problemler ve kazalar olarak sıralanabilir. Ortodontik tedavileri tüm yaş gruplarında uygulansa da, farklı sağlık problemlerinin henüz oluşmadan önüne geçilebilmesi ve var olan estetik problemin daha hızlı iyileştirilmesi için erken yaşlarda yapılması önerilir.

Gelişen tıp ve teknoloji ile birlikte ortodontik tedaviler artık daha estetik bir görünümle daha hızlı uygulanabilir durumdadır. Dişlerin hareket ettirilmesi, kas ya da çene yapısının büyütülmesi amacıyla uygulanan tedaviler hareketli ya da sabit olabilir. Diş ve çeneye çok az kuvvet uygulanarak yapılan tedaviler ortodontik problemin varlığına göre farklılık gösterir. Sıklıkla kullanılan tedavi yöntemleri şunlardır:

Şeffaf Aparey: Braketsiz ve metal tel kullanılmayan tedavi yöntemlerinden biri olan şeffaf aparey ya da farklı bir deyişle alignerlar, dişlerdeki çapraşıklığın tedavisinde kullanılır. Kişinin kendisinin çıkarıp takabildiği apareyler, şeffaf olmalarından ötürü estetik bir tedavi yöntemidir.

Braket: Tel ve braketler ile uygulanan bu tedavi yönteminde braketler diş yüzeyine yapıştırılır. Braketlerin arasından geçirilen tel sayesinde dişlere kuvvet uygulanır. Tercihe göre renkli ya da şeffaf braket takılabilir.

Sabit Yer Tutucu: Süt dişlerinin erken kaybedildiği durumlarda uygulanan sabit yer tutucu, kalıcı diş çıkana kadar diş boşluğuna yerleştirilir. Böylece diğer dişlerin bu boşluğa kayması önlenir.

Hareketli Pekiştirici: Tedavi sonrasında diş pozisyonunun korunması için kullanılan hareketli pekiştirici, aynı zamanda parmak emme alışkanlığının bırakılması için de kullanılabilir.

Çene Apareyleri: Splint olarak da bilinen bu aparey türü alt ya da üst çeneye yerleştirilir ve çenenin doğru bir şekilde kapanması sağlanır. Ayrıca temporomandibular eklem bozukluklarının tedavisinde de kullanılır.

Çene Genişletici: Üst çenenin genişlemesini sağlayan çene genişletici, damağa oturan plastik bir malzemeden oluşur.

Headgear: Kafanın ön kısmına takılan teller, kafanın arkasındaki bant ile desteklenir. Üst çene gelişimi yavaşlatılarak arka dişlerin mevcut pozisyonu korunur. Aynı zamanda ön dişlerin arkaya doğru gitmesi hedeflenir.